© Emy Elleboog
Met "het strengste asiel- en migratiebeleid uit de Belgische geschiedenis" wil de Arizona-regering komaf maken met de vele asielcrisissen waarmee België de voorbije jaren kampte. De eerste maatregelen zijn pas ingevoerd, op die verandering is het dus nog even wachten: het aantal asielaanvragen blijft hoog en in Brussel slapen nog steeds mensen op straat, ook gezinnen met kleine kinderen.
Maar door een verstrenging van de regels - België weigert voortaan asielzoekers op te vangen die al in een andere Europese lidstaat bescherming kregen - zal het aantal daklozen, ook gezinnen met kinderen, alleen maar toenemen, hekelde Vluchtelingenwerk Vlaanderen het "hardvochtige beleid".
Het is kritiek die Anneleen Van Bossuyt van tafel veegt, want volgens de minister is het op straat slapen een gevolg van de keuzes die deze gezinnen zelf maken. "Zij hebben elders al bescherming gekregen. Ze hadden hier dus niet moeten zijn, maar ze hebben er zelf voor gekozen het risico te nemen door verder door Europa te zwerven."
Is dat niet begrijpelijk als ze in Griekenland grotendeels aan hun lot worden overgelaten?
Anneleen: "Sorry, maar zo werkt het niet. Als je op de vlucht bent, ben je toch blij als je in een land komt waar je bescherming krijgt en veilig bent? Daar gaat asiel over, niet over waar je de meeste voordelen kunt krijgen."
"België staat in de top vijf van de landen met het hoogste aantal asielaanvragen per inwoner in Europa, terwijl we niet aan een buitengrens liggen. Blijkbaar zijn er dus andere redenen waarom ze naar hier komen. Het asielsysteem dient niet om te asielshoppen."
"Bovendien hoeven zij niet op straat te leven. Als zij ervoor kiezen om terug te keren naar het land dat hen bescherming gaf, bieden we hen opvang en worden ze ondertussen opgevangen in een terugkeercentrum. Ze kiezen er dus zelf voor om op straat te leven."
Maar vindt u het niet hard om gezinnen met jonge kinderen op straat te zien leven?
Anneleen: "Zij hebben toch al elders bescherming gekregen? Waarom moeten wij dan nog opvang geven? Ik krijg dat niet uitgelegd aan de bevolking. Ik vind dat niet hard. Ik vind dat eerlijk zijn."
"We moeten de boodschap geven dat de toestand zoals die vandaag is niet meer kan. Slechts een kwart van degenen die hier aankomen, krijgt effectief bescherming. Voor economische gelukszoekers is er gewoon geen plaats meer. Die boodschap moeten mensen krijgen voor ze hun hebben en houden verkopen om de mensensmokkelaar te kunnen betalen."
De kans is groot dat deze winter opnieuw veel mensen op straat moeten overleven. Zult u dit dan kunnen volhouden?
Anneleen: "Ik wil niet van een hypothese vertrekken. Ik ga uit van de situatie van vandaag. Bovendien mag je je op dit departement niet puur door emotie laten leiden. Als je dat doet, zal het beleid alle kanten uitschieten. We hebben duidelijke pijlers en doelstellingen en daar houden we ons aan."
"Van de bijna 40.000 asielaanvragen vorig jaar waren er 15.000 afkomstig van mensen die elders al bescherming hadden gekregen of een lopende aanvraag hadden. Die extra druk zorgt ervoor dat mensen die onze hulp echt nodig hebben door de mazen van het net glippen. Dat mensen gemiddeld anderhalf jaar in de opvang blijven. Dat we een achterstand hebben van 56.000 dossiers. Wat is daar nog menselijk aan?"
Dat is nochtans precies de kritiek van verschillende vluchtelingenorganisaties: uw beleid, ook bijvoorbeeld rond gezinshereniging, is weinig menselijk.
Anneleen: "Ik verwacht niet dat iedereen applaudisseert voor mijn beleid. Kritiek hoort erbij. Maar alleen commentaar geven en zeggen dat iets slecht is, is te makkelijk. Zij geven nooit toe dat we perfect binnen de Europese regels blijven. Die nieuwe crisismaatregelen komen uit het Europese migratie- en asielpact, dat midden volgend jaar ingaat. Wij hebben dat vervroegd ingevoerd, omdat onze diensten oververzadigd zijn en het budgettair niet meer houdbaar is."
"Ook als we iets doen dat wel in hun kraam past, hoor ik ze niet. Je zou wat steun verwachten als Vlaams Belang protesteert wanneer ik een nieuw asielcentrum open, ter vervanging van een centrum dat gesloten werd. Dan is het zeer eenzaam als minister."
Is hun kritiek dan niet nuttig? Ze kennen de situatie op het terrein door en door.
Anneleen: "Ik zou vooral graag het alternatief van die organisaties horen. Is dat het beleid van de vorige regering voortzetten: kom maar af en we zien wel? Dat heeft pas tot crisissen en mensonterende situaties geleid."
"Ik heb net samengezeten met het Rode Kruis en ook zij trekken aan de alarmbel. Misschien moet een organisatie zoals Vluchtelingenwerk Vlaanderen, die zelf geen vluchtelingen opvangt, praten met organisaties die elke dag moeten puzzelen. De toestand is dramatisch, dit is niet langer houdbaar."
Begin juli startte België met binnenkomstcontroles op onder meer bussen en treinen. Ook die maatregel kreeg kritiek van experts omdat die nauwelijks effect zou hebben. Zijn daar al resultaten van?
Anneleen: "Definitieve cijfers zijn er nog niet. We overleggen binnenkort met de politie en de Dienst Vreemdelingenzaken, ook om te kijken of en waar we die controles kunnen voortzetten. We hebben dit al heel doelgericht uitgevoerd op plaatsen waarvan we weten dat mensen illegaal het land binnenkomen of doorreizen."
"Daarnaast was dit ook een boodschap richting Europa dat de controle aan de buitengrenzen beter moet. Als die grenzen bewaakt zouden worden zoals het hoort, zouden wij dit niet moeten doen."
"Maar zelfs al zou het pure symboolpolitiek zijn, zoals de kritiek luidde, zolang dit een ontradend effect heeft, bereiken we ons doel om de illegale migratie tegen te gaan en de instroom te verlagen."
Zorgt zo'n maatregel er wel echt voor dat mensen niet langer naar België komen?
Anneleen: "Die controles alleen gaan dit natuurlijk niet oplossen. Het gaat om een resem maatregelen. Daarom ben ik eerder dit jaar bijvoorbeeld naar Moldavië getrokken, iets waarvoor ik ook kritiek kreeg."
"Jaarlijks vroeg een duizendtal Moldaviërs asiel aan in België, vooral in de winter, terwijl ze nauwelijks kans maken op bescherming. Waarom doen ze dat dan? De enige reden is dat ze 1.000 euro kregen als ze vrijwillig terugkeerden. Daarom ben ik daar gaan uitleggen dat we die terugkeerpremie afschaffen en dat het geen zin meer heeft om naar België te komen."
"Wij zijn de voorbije jaren te gul geweest, maar we willen niet langer het putje van het asielbad zijn. In Europa daalden de cijfers in 2024 met 12 procent, bij ons stegen ze met 12 procent. Het is nog te vroeg om van een kentering te spreken, maar we stevenen alvast niet af op de begin dit jaar voorspelde 50.000 asielaanvragen. De aankondiging dat we strenger zullen zijn, lijkt dus al te helpen."
Komen er ook nog gsm-controles van asielzoekers zoals in het regeerakkoord staat?
Anneleen: "Dat kan vandaag al als er vermoedens zijn dat er iets verzwegen wordt, maar wij zullen dit inderdaad standaard inzetten. Je kunt je niet voorstellen hoeveel er gelogen wordt over bijvoorbeeld de nationaliteit. Door de telefoon uit te lezen kun je dat controleren. Je kunt ook zien of ze al in een andere Europese lidstaat waren. Dat onderzoek vraagt nu enorm veel werk. Die maatregel zal het werk veel efficiënter maken en helpen om de achterstand weg te werken."
Behalve op het beperken van de instroom hamert u ook op meer terugkeer. Al uw voorgangers hebben daar hun tanden op stukgebeten.
Anneleen: "Dat is al jarenlang een uitdaging, dat klopt. Momenteel keert slechts 20 procent van de mensen die een bevel krijgen om het land te verlaten ook effectief terug. Op Europees vlak beweegt er echter iets, met verschillende initiatieven die op tafel liggen. Ik pleit er bijvoorbeeld al langer voor om het handelsbeleid en preferentiële douanetarieven te gebruiken om landen onder druk te zetten om hun burgers terug te nemen."
"Een andere optie zijn terugkeerhubs in niet-EU-landen, waar uitgewezen migranten worden ondergebracht in afwachting van hun terugkeer naar hun land van herkomst. De vorige regering was daar niet voor, maar nu zitten we mee aan tafel om daarover te spreken. We moeten daar met een open blik naar kijken, want het kan de terugkeer efficiënter maken en tegelijk een ontradend effect hebben."
Gaan jullie daarom ook dit najaar met een delegatie naar Marokko, om een akkoord rond het terugkeerbeleid te realiseren?
Anneleen: "Er staan verschillende missies op de agenda, maar daarover later meer."
Na de moord op de 17-jarige Lisa door een asielzoeker schreef uw voorganger en partijgenoot Theo Francken dat onze samenleving de vele asielzoekers niet meer aankan. Hij had het over 'de desastreuze gevolgen van onbeperkte massamigratie uit niet-verenigbare culturen'. Deelt u die mening?
Anneleen: "Wij hebben onlangs in Gent iets gelijkaardigs meegemaakt met de vermoorde OCMW-medewerker. Het lijkt me duidelijk dat ongecontroleerde migratie een enorme druk legt op onze samenleving, sociale zekerheid, huisvesting, onderwijs, en dus ook op onze veiligheid."
"Kijk bijvoorbeeld naar mensen die een negatieve beslissing krijgen. Er wordt verwacht dat ze terugkeren naar hun land van herkomst, maar de meesten blijven hier illegaal. Dat betekent meteen dat je niet legaal kunt werken en je op een andere manier aan inkomsten moet komen. Velen belanden zo in de criminaliteit."
"Bij wie wel asiel krijgt, mag je ook respect verwachten voor de waarden en normen van het land dat opvangt: de gelijkheid tussen man en vrouw, respect voor de lgbtq+-gemeenschap... Dat zien we jammer genoeg veel te weinig. Het zorgt voor conflicten en zet onze waarden en normen onder druk."
Francken sloot zich aan bij de Nederlandse filosoof Andrea Speyerbach, die een rechtszaak wil aanspannen om de Nederlandse cultuur te beschermen.
Anneleen: "De balans slaat soms door, waarbij het recht van individuele asielzoekers en migranten meer doorweegt dan een collectief recht zoals bijvoorbeeld veiligheid. "Recht hebben op asiel betekent niet dat jij het recht hebt om hier vrouwen te verkrachten of om geweld te plegen. Je mag natuurlijk niet veralgemenen, maar in sommige gevallen zou je dat bijna zo gaan denken."
"Het houdt toch geen steek dat je een veroordeelde terrorist zoals Nizar Trabelsi, zonder enig verblijfsrecht in België, niet het land mag uitzetten wegens een hypothetische foltering in Tunesië, zijn land van herkomst. En in Gent was er een man die zijn vrouw voor de ogen van zijn kinderen halfdood had geslagen. Zijn verblijfsrecht werd ingetrokken en men wilde hem terugsturen, maar dat kon niet volgens de rechters wegens zijn recht op gezinsleven."
"Men schermt met mensenrechten, maar dit gaat niet over het uithollen van die rechten. We willen ze opnieuw in evenwicht brengen met onze verantwoordelijkheid als overheid om de veiligheid van de burgers te garanderen."
Chris Van den Wyngaert, voormalig rechter bij het Internationaal Gerechtshof, noemde uw strenge discours onlangs in deze krant een goede zaak. We moeten nadenken over hoe we anders omgaan met asiel en migratie, vooral om zo het populisme tegen te gaan.
Anneleen: "Ik ben ook mama en ik kan vanuit menselijk standpunt perfect begrijpen dat je een betere toekomst wilt voor je kinderen in een ander land. Maar daar dient ons asielsysteem niet voor. Mensen kunnen perfect een visum aanvragen als ze verblijfsrecht willen en hier willen komen werken. Ons asielsysteem is er alleen om mensen te beschermen die vluchten voor oorlog of vervolging riskeren vanwege bijvoorbeeld hun geaardheid."
Premier Bart De Wever hield vorige week ook een pleidooi voor een strengere Europese migratiepolitiek. Merkt u daar een kentering?
Anneleen: "Als België zitten we in de coalition of the willing, een groep lidstaten die strengere regels rond asiel en migratie wil. Ondertussen maakt al meer dan de helft van de Europese lidstaten deel uit van die coalitie. Veel landen kampen met dezelfde uitdagingen en voelen dezelfde druk. Dit is een probleem dat je niet alleen nationaal kunt oplossen."
Alle nieuwe en strengere regels kunnen echter niet voorkomen dat veel mensen naar hier komen als er ergens een oorlog uitbreekt.
Anneleen: "Ik ben een grote controlefreak - al is dat al wat beter dan vroeger - maar op zulke zaken heb je geen invloed. Laten we echter de zaken waar we wel invloed op hebben zo goed mogelijk aanpakken. Het is belangrijk dat we die kentering inzetten."
Wordt u op straat vaak aangesproken op uw beleid?
Anneleen: "In Gent in ieder geval niet. Daar word ik nog altijd aangesproken op de gebeurtenissen na de gemeenteraadsverkiezingen." (lacht)
