© Emy Elleboog
“Fantastisch, die vrouw. Ze zei gewoon waar het op stond. Dat heb ik het liefst: een stevig, open debat”, zegt minister van Asiel en Migratie Anneleen Van Bossuyt. Ze glimlacht terwijl ze net de wind van voren heeft gekregen van een Roma-vertegenwoordigster in Moldavië. Van Bossuyt trok begin deze week naar het Oost-Europese land om inwoners er duidelijk te maken dat asiel aanvragen in België zinloos is. Volgens de Roma leidt zo'n ontradingscampagne tot haatboodschappen omdat hun bevolkingsgroep expliciet wordt aangesproken. “Ik begrijp haar boosheid wel, maar ik vind mijn boodschap niet hard. Die is gewoon eerlijk.”
De reactie typeert Van Bossuyt. Ze staat bekend als iemand die begripvol is en luisterbereid. Maar op het vlak van migratie bewandelt ze een strikte lijn. Het leverde Van Bossuyt, die pas drie maanden aan de slag is als minister, al vaker het verwijt op een harde tante te zijn. “Ik heb intussen geleerd dat elk woord erg gevoelig ligt. Alles wat je zegt, wordt met argusogen gevolgd. Het intentieproces is snel gemaakt, ook als je het goed bedoelt”, zegt ze. “De instroom moet nu eenmaal dalen als we humane opvang willen bieden aan wie het echt nodig heeft.”
Brandversneller
Het harde imago is een groot contrast met het imago van de Gentse martelares - de slachtofferrol die ze op zich kon nemen toen ze na de lokale verkiezingen genadeloos werd uitgespuwd door een deel van de progressieve kiezers in haar thuisstad. De episode werd een brandversneller voor haar politieke carrière. Bart De Wever nam haar na de moeizame formatie op in zijn regering.
Ook voor Van Bossuyt zelf, die nooit aan de onderhandelingstafel zat over migratie, kwam de benoeming onverwacht. Het was lange tijd zelfs onduidelijk welke partij de bevoegdheid zou claimen omdat weinigen nog schenen te geloven dat Migratie een electoraal interessant departement is. Nadat Maggie De Block (Open Vld) en Theo Francken met een stevig discours de breuk met het verleden hadden gemaakt en zo populair waren geworden, kon Nicole de Moor (cd&v) niet profiteren. Het effect van de flinkheid lijkt uitgewerkt.
Slappe Jan
Met Van Bossuyt hoopt de N-VA eindelijk een populaire figuur in het voor de partij moeilijke Gent en Oost-Vlaanderen op de kaart te zetten. Ze heeft een ander profiel dan Francken. Ze staat niet bekend als een politieke stormram, veeleer als een consensuszoeker. Ook het Vlaams-nationalisme kreeg ze niet met de paplepel ingegoten. Haar ouders - vader werkte als jeugdrechter, moeder in de pleegzorg - dragen een christendemocratische stempel.
Vandaag is het aan Van Bossuyt om ‘het strengste migratiebeleid ooit’ - de slogan staat onder elke socialemediapost van de minister - uit te voeren. De slogan maakt haar ook kwetsbaar voor kritiek als het niet lukt. Het label 'sterke Jan' werd in de oppositie al snel in 'slappe Jan' toen Jan Jambon als Vlaams minister-president maar niet uit de verf kwam.
De controle over migratie winnen is makkelijker gezegd dan gedaan. Velen hebben het geprobeerd, dikwijls zonder groot succes. Externe omstandigheden als gewelddadige conflicten, geopolitieke spanningen en de economische situatie in derde landen vuren migratie aan zonder dat bestemmingslanden daar vat op hebben.
Kijk naar Nederland: daar viert de regering feest over de forse daling van het aantal Syrische asielzoekers. Die heeft echter weinig te maken met het Nederlandse asielbeleid, maar hangt samen met de val van de dictatuur van Bashar al-Assad.
Meevallers
Van Bossuyt moet het zonder zulke meevallers doen. Het aantal asielaanvragen blijft in 2025 op een relatief hoog niveau steken. Bovenop de komst van Afghanen en Palestijnen zoekt een groeiende groep Congolezen bescherming in België door het opgelaaide conflict met de rebellengroep M23.
België heeft als land weinig vat op het lot van Afghanen, Palestijnen en Congolezen. Vandaar de keuze voor een ontradingsreis naar Moldavië. De instroom uit dat land is dan wel lager, het kabinet ziet mogelijkheden om er snel winst te boeken. “Ik kreeg op sociale media al schampere reacties over wat ik in hemelsnaam ging zoeken in Moldavië”, zegt Van Bossuyt. “Maar als ik het niet doe, klagen mensen dat de regering niets doet aan 1.000 asielzoekers die zonder kans op erkenning naar België komen. Voor de ene zal je altijd te weinig doen, voor de ander te veel.”
De beperkte juridische manoeuvreerruimte en politieke gevoeligheden maken van Asiel en Migratie een lastig departement om eigen accenten te leggen. Net als De Moor in de vivaldi-regering moet Van Bossuyt navigeren tussen links en rechts. Forse migratiemaatregelen liggen in de arizona-regering vooral moeilijk voor Les Engagés, dat overgestapte groene kiezers tevreden moet houden. De detentie van gezinnen met kinderen in illegaal verblijf, die de N-VA graag mogelijk wil maken, moest daardoor in de ijskast.
Tegelijk is de N-VA zich bewust van de concurrentie van het Vlaams Belang op haar rechterflank. De partij van Tom Van Grieken sneert nu al dat het ‘zogenaamd’ strenge migratiebeleid van de regering-De Wever ‘braaf aan het handje loopt van de wereldvreemde EU’. “Het is makkelijk om van de zijlijn met onrealistische voorstellen te komen”, vindt Van Bossuyt. “Maar deze regering zal maatregelen nemen die De Moor onmogelijk gerealiseerd kreeg, zoals de woonstbetreding bij mensen in illegaal verblijf (waarbij de politie - na toestemming van justitie - mag binnengaan bij mensen die het grondgebied moeten verlaten, red.) en strengere regels rond gezinshereniging.”
Miljardenbesparing
De opdracht van Van Bossuyt wordt verder verzwaard door de enorme besparing die ze moet doorvoeren. Premier De Wever verlangt de komende legislatuur een besparing van meer dan 1,5 miljard op Migratie, die grotendeels moet komen van de afbouw van de asielopvang. De ambitie is het budget van de opvangdienst Fedasil de komende vier jaar terug te brengen van 826 naar 138 miljoen euro.
De beoogde besparing hangt af van een belangrijke voorwaarde in het regeerakkoord: opvangplaatsen kunnen pas dicht als het aantal asielzoekers voldoende is gedaald. Of dat zal lukken, hangt in belangrijke mate af van andere landen. Staten als Tunesië blijven notoir moeilijke partners om illegalen naar terug te sturen en het blijft afwachten wat de impact van het Europese Migratiepact zal zijn, dat in 2026 in werking moet treden. Dat pact moet tot een billijkere spreiding van asielzoekers leiden, door hen al te triëren aan de Europese buitengrenzen.
Als dat de instroom niet doet dalen, kan België de opvangplicht afkopen. Een piste die Van Bossuyt, ondanks de zware besparingsopdracht, niet uitsluit. “Het is een gigantische berg, maar ik kijk naar de stappen die we moeten zetten om erover te geraken. En die stappen zetten we wel degelijk.”
